- 13,7 miljard jaar
Big bang: de oerknal, ontstaan van ons heelal

- 13,3 miljard jaar
Ontstaan van de eerste sterren

- 10 miljard jaar
Melkweg stelsel ontstaat

- 4,6 miljard jaar
Aarde ontstaat door condensatie in de nevelschijf rond de Zon

- 4,5 miljard jaar - Precambrium
Vorming van continenten en oceanen

- 3,6 miljard jaar
Eerste levensvormen (bacteriën), ontwikkeling van meercellige organismen
Ontwikkeling van kwallen, worm-achtigen

- 2 miljard jaar
Aerobes bacteriën verbranden zuurstof voor energie.
Vorming van ozonlaag dat gevaarlijke ultraviolette straling uit zonlicht filtert

- 1,5 miljard jaar
Ontwikkelde cellen regeneren via seks: sperma- en eicellen fuseren tot nieuwe cel.
Eerste schimmels

- 1 miljard jaar
Eerste ecosysteem; re-cycling van moleculen door zonenergie: blauw-groenen bacteriën en algen worden gegeten door protozoa [micro organismen]

- 542 miljoen jaar - Cambrium
Platwormen ontwikkelen uit kwallen en zijn de eerste organismen met hersenen

- 488 miljoen jaar - Ordovicium
Relatief warm klimaat en een hoog zeeniveau, zeedieren waren de inktvissen, graptolieten en eerste kaakloze vissen

- 443 miljoen jaar - Siluur
Eerste landplanten en gewervelde vissen

- 416 miljoen jaar - Devoon
Eerste struikbossen met wortels geven bodemvorming waarin geleedpotigen (mijten, schorpioenen en duizend potigen) zich ontwikkelen.
Ontwikkeling van gepantserde vissen, met name de haaien.

- 400 miljoen jaar
De eerste insecten.
Ontwikkeling van oer-amfibiën met poten en longen als eerste landdieren.

- 385 miljoen jaar
Ontwikkeling van zaadplanten

- 357 miljoen jaar
Laat-Devonische extinctie: op de overgang tussen Devoon en Carboon vond in het water een grote massa-extinctie plaats, waarbij ongeveer 40% van alle geslachten verdween

- 360 miljoen jaar - Carboon
In moerassen werden afgestorven plantenresten opgeslagen die een groot deel van de tegenwoordige steenkoolvoorraden vormen.
Veel nieuwe soorten insecten en amfibieën en de eerste reptielen en zaadplanten.

- 300 miljoen jaar - Perm
Door de landmassa van het supercontinent Pangea werd het klimaat wereldwijd droger. De evolutie van reptielen en andere landdieren nam een vlucht. Werd afgesloten door de grootste massa-extinctie in de geschiedenis.

- 250 miljoen jaar - Trias
Het klimaat was wereldwijd droog en warm. Eerste dinosauriërs en gevleugelde pterosauriërs, koralen en vroege zoogdieren. Alle continenten verenigd in het supercontinent Pangea, aan het einde begon dit op te breken.

- 200 miljoen jaar - Jura
Opbreken van het supercontinent Pangea in Gondwana en Laurasia
Bloeiperiode van de dinosauriërs, ook ontstonden de eerste vogels.

- 145 miljoen jaar - Krijt
Diverse soorten dinosauriërs, tegelijkertijd verschenen veel van de moderne groepen zoogdieren en vogels. Onder de planten verschenen de bedektzadigen (bloemdragende planten).
Werd afgesloten met grote massa-extinctie waarbij de dinosauriërs uitstierven.

- 65 miljoen jaar - Paleogeen (Tertiair)
Ligging van de continenten zoals nu. India komt met Eurazië in botsing: Himalaya ontstaat. De noordwaartse beweging van Afrika veroorzaakt de Alpen.
Aan het einde namen zoogdieren op het land een dominante positie in, andere groepen zoogdieren verschenen die in de zee en de lucht leefden.

- 23 miljoen jaar - Neogeen (Tertiair)
Opkomst van dieren en planten die grasland als habitat hadden. Dankzij het droge en koele klimaat konden kruidachtige planten zich diversificeren en sterk verspreiden. Veel kleinere insecten- en zadenetende soorten knaagdieren, vogels, amfibieën en reptielen profiteerden daarvan.

- 2,5 miljoen jaar - Pleistoceen (Kwartair)
Groot aantal ijstijden of glacialen, landijskappen op noordelijk halfrond.

- 2,3 miljoen jaar
In het geslacht Homo (voorouders van moderne mens) ontwikkelt zich de Homo habilis (handy man) die gebruik maakt van stenen gereedschappen.

- 1,9 miljoen jaar
Homo erectus: uitgestorven rechtopstaande mensensoort migreert uit Afrika

- 500 duizend jaar
Homo heidelbergensis: een uitgestorven mensensoort, vertoont gelijkenis met zowel de Neanderthaler, Homo erectus als Homo sapiens (directe voorouder van de moderne mens)

- 180 duizend jaar
Neanderthaler (Homo neanderthalensis) uitgestorven mensensoort, leefden enige tijd gelijktijdig met de Cro-magnonmens.

- 32 duizend jaar
Cro-magnonmens: eerste moderne mens (Homo sapiens sapiens)

- 25 duizend jaar
Willendorf Venus beeldje, 11,1 cm hoog, vruchtbaarheidssymbool

- 17 duizend jaar
Lascaux rotswandschilderingen

- 12 duizend jaar Holoceen (Kwartiar)
Vorming van het Nederlandse en Vlaamse landschap.
Eerste landbouw: in Mesopotamië oogsten mensen wilde grassen en tarwesoorten.

- 10 duizend jaar
Mensen in eerste vormen van beschaving houden huisdieren, cultiveren planten en gebruiken geavanceerde jachttechnieken

- 8000 jaar
Groot Britannië komt los van Europees continent

- 5300 jaar
Sumeriërs, of Semieten, bevolken eerste stadsstaten (Uruk, Ur) in Mesopotamië ontwikkelen het spijkerschrift.
Indusbeschavingen in noord-oost India met Indus schrift en handelsnetwerken.

- 5000 jaar
Hunebedden: graven in oost Nederland van landbouwers

- 4500 jaar
Egypte: eerste piramiden, Mesopotamië: eerste jaarkalender gebaseerd op jaarlijkse overstromingen

- 4300 jaar
Engeland: eerste bouw van Stonehenge als begraafplaats voor elite.

- 4000 jaar
Getemde paarden worden gebruikt voor transport

- 3500 jaar
Feodale samenwerking tussen Mesopotamia en Egypt

- 3400 jaar
In Ancient Egypt: hieroglyphic script develops

- 3200 jaar
Egypte: Nagada III, eerste dynastische periode: koningen worden opghevolgd door zonen of broers

- 3 duizend jaar - Bronstijd
Brons verving geleidelijk vuursteen als belangrijkste materiaal voor gereedschap en wapens en werd ook gebruikt voor sieraden en enkele uitzonderlijke beelden.

800 v.Chr - IJzertijd
Greek civilisation; Archaistic period, first Olympics [776 BC], Homerus, Koré/Kouros sculptures

753 v.Chr
Romeinse cultuur: Romulus founds Rome ruled by kings

720 v.Chr
Homerus

650 v.Chr
first constitutions, poetry

600 v.Chr
Pythagoras, generalisation/theory
Celtic cultures rule over n-w Europe

525 v.Chr
Persians conquer Egypt
India: first Budhism

507 - 400 v.Chr
Late-Archaistic period; idealisation of gods
golden age of Athenian culture
Pericles; statesman, democracy

480 v.Chr
Greeks defeat Persians

450 v.Chr
Classic period; idealisation of the world, perfectionism, Acropolis - Parthenon [Athens]
Plato [429 - 347 BC]
Aristotle [384 - 322 BC]

336 v.Chr
Alexander the Great [490 - 323 BC] follows father Philip of Macedon in power; conquering Persia and Egypt (but maintains local culture)

323 v.Chr
death of Alexander the Great: Hellenistic period; decadence, immitation of classic period, innovation in science
Aristoteles' "earth centre universe", Plato, realism

300 BC - Romeinse tijd
Expansion of Roman territory

146 v.Chr
Romans rule s-e Europe after destruction Carthago and Korinthe
Venus of Milo

80 v.Chr
Roman ruler Julius Ceasar [100 - 44 BC] conquers Celts in n-w Europe, murdered in Roman Senate
first public library: Cicero [106 - 43 BC]; writer, politician

80 v.Chr
Friezen en Bataven vestigen zich in nederlanden

20 v.Chr
Augustus (Octavius) [63 BC - 14] first Roman emperor, prosperous times and peace (pax romana)

0

30
Crucifixion Jesus Christ in Jerusalem

50
Nero [37-68] roman emperor; corruption, decadence, prosecution christians

50
de grens (Limes) van het Romeinse rijk loopt langs de Rijn door nederlanden

100
Hadrianus [76-138] roman emperor: consolidation of borders,
cultivsation of Hellenism (Greek temples); architecture: Colosseum [Rome]
Vesuvius erupts; Pompeij destroyed

120
Pantheon [Rome]

312
Constantine [272-337] roman Emperor; makes Constantinople [Istanbul] new Roman capitol, converts to christianity

312
Franken en Saksen vestigen zich in nederlanden

400
Ravenna capitol w Roman territory

476
End Roman ruling in w Europe

527
Justinianus [480-565] last roman emperor
eastern empire becomes Byzantine kingdom; Aya Sophia [Constantinople]

622
Mohammed followers found Islam; Islamic yearcount

711
Islamic Moors conquer Spain

711
Willibrord [658-739] verspreidt het christendom in het land van de Friezen

750
Charles the Great [742-814] crowned Frank emperor w Europe, Aken/Reims
Vikings plunder Europese coasts

768 - 814
Karel de Grote dwingt Saksen en Friezen tot christendom

962
Otto I crowned holy emperor; pilgrimage to Santiago da Compostella

1000
Romaanse architectuur: Venetië, Florence
Chinese invent gunpowder
Vikings reach n American coasts

1015
Stichting van Dordrecht door Dirk III

1066
Norman king Willem I conquers England; Domesday book

1096
First christian crusade temporarily conquers Jerusalem

1096
Vroegste Nederlandse schrift: "Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu, wat unbidan we nu?"

1150
Gotische architectuur: Notre-Dame [Paris]

1256
Moord Graaf Willem II, rooms-koning

1275
China: Marco Polo visits Mongol emperor

1296
Moord Graaf Floris V, centralisatie macht graafschap

1302
"Guldensporenslag": Vlaams volksleger verslaat edelen en ridders

1325 - Renaissance / Humanisme
Florence fresco painting; Giotto [1267 - 1337]

1346
The plague spreads in Europe

1356
"Blijde Inkomst": regeling plichten brabantse vorst

1368
China: first Ming dynasty

1400
Quattro cento; architecture: Florence; Brunelleschi [1377 - 1446]: Pazzi chapel, lineair perspective
Sculpting: Donatello [1386 - 1466], Uomo universalis: Battista Alberti [1404 - 1472]
Oilpainting: Jan van Eyck [Flanders, 1390 - 1441], Rogier van der Weyden [1399 - 1464]

1417
Dood Graaf Willem VI

1421
St. Elizabethsvloed; Biesbosch ontstaat

1423
First bookprinting by Johann Gutenberg in Mainz

1428
"Zoen van Delft": Filips de Goede van Bourgondië aan feitelijke macht

1431
Jeanne d'Arc burnt
Cosimo de' Medici rule Florence

1431
Religious painting: Fra Angelico [1395-1455]

1450
400-year iceage in Europe [cold winters]

1453
Ottoman turks conquer Constantinople; ends s-e-european roman ruling
Osman ruling in s-e-Asia

1455
Gutenberg prints bible

1478
Spanish inquisition heretic activity by queen Isabella

1478
Erasmus [1469-1536]: internationaal humanisme

1500
Humanist painting: Botticelli [1445 - 1510], Albrecht Dürer [1471 - 1528]
Venice painters: Andrea Mantegna [1431 - 1506]; St. Sebastian, Giovanni Bellini [1427 - 1516]

1500
Karel V [1500-1558]: Habsburgse landsheer, centralisatiepolitiek; de Nederlanden als bestuurlijke eenheid

1510
Michelangelo [ - 1520], Palladio [ - 1550]

1517
Christendom: German preacher Maarten Luther starts Reformation against catholic power
Spanish conquer central America from Aztecs

1543
Copernicus states "earth circles around the sun"

1566
Beeldenstorm: verzet tegen katholieke Spaanse koning Filips II

1567
Spaanse hertog van Alva: leider Nederlanden

1574
Leiden ontzet: in Zeeland en Holland opstand tegen Spanjaarden door Prins Willem van Oranje

1579
"Unie van Utrecht": verbond nederlandse gewesten

1580
"Verraad van Rennenberg": aansluiting gewesten bij Spaanse landvoogd Parma

1581
"Placcaet van Verlatinghe": afzwering Spaanse koning, definitief verbond Nederlandse gewesten

1584
European settlements in n-America

1584
Moord Willem van Oranje (Willem I) in Delft

1585
"Val van Antwerpen"; verovering door Parma, intellectuelen en rijken vluchten naar noord Nederland; Amsterdam wordt nieuw handelscentrum

1588
Spanish Armada is defeated by English sir Francis Drake

1588
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden [1588-1795]; staatsbestel zonder vorst

1590
Turfschip van Breda: begin veroveringen Prins Maurits op Spanjaarden

1596
Overwintering op Nova Zembla door Heemskerk en Barends

1600 - Gouden eeuw
"Slag bij Nieuwpoort": verovering door Maurits, gepland door van Oldenbarneveld

1602
De Verenigde Oostindische Compagnie [1602-1799]

1609
German preacher Maarten Luther starts Reformation against Catholic power
Spanish conquer central America from Aztecs

1612
Landwinning door drooglegging/inpoldering [de Beemster]
Stadsuitbreidingen: Amsterdamse grachtengordel [1613-1662]

1618
"Synode van Dordrecht"; theologisch conflict

1619
Terechtstelling van Oldenbarneveld door Maurits
Stichting van Batavia: door Jan Pieterz. Coen, begin koloniale rijk oost-Indië

1619
Galileo Galilei improves telescope
Johannes Kepler announces theory of moving planets

1620 - Barok
Rembrandt van Rijn [1606-1669]
Johannes Vermeer [1632-1675]
Anthony van Dyck [1599-1641]
Frans Hals [1583-1666]
Hendrick Avercamp [1585-1634]
Ferdinand Bol [1616-1680]
Albert Cuyp [1620-1691]
Pieter de Hooch [1629-1684]
Paulus Potter [1625-1654]
Jacob van Ruisdael [1628-1682]
Jan Steen [1626-1679]

Peter Paul Rubens [1577-1640]
Caravaggio [1571-1610]
Canaletto [1697-1768]

1621
Ontsnapping van Hugo de Groot; rechtsgeleerde, aanhanger van van Oldebarneveld ontsnapt uit slot Loevestein, vlucht naar buitenland

1628
Piet Heyn verovert Spaanse zilvervloot [Cuba]

1629
Frederik Hendrik verovert Den Bosch op Spanjaarden

1637
Publicatie Statenbijbel: eerste standaard bijbel, grote invloed op vorming van de Nederlandse taal

1641
Stichting Deshima: Nederlandse handelsnederzetting in Japan

1648
Vrede van Munster: vredesregeling met Spanje

1652 - Verlichting
Sir Isaac Newton [1643–1727]
Diderot [1713-1784], encyclopedie
Spinoza [1632-1677]
Voltaire [1694-1778]
Jean-Jacques Rousseau [1712-1778]
Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu [1689-1755]
John Locke [1632-1704]

1652
Stichting nederzetting Kaap de Goede Hoop door van Riebeeck

1654
"Akte van Seclusie": voornemen van gewesten nooit meer een prins van Oranje tot stadhouder te kiezen, initiatief van Johan de Witt

1662
Atlas Major produced by fam. Blaeu

1662
"Verlies van Formosa" [Taiwan]: fort Zeelandia verovert door China

1665
great part of London destroyed by fire

1667
Michiel de Ruyter [1607-1676]: "Tocht naar Chatham": Hollandse vloot beslist 2e Engelse oorlog

1672 Rampjaar
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden aangevallen door Engeland, Frankrijk Gebroeders (Johan en Cornelis) De Witt gelyncht door Oranje gezinden, einde Eerste Stadhouderloze Tijdperk, Willem III aan de macht

1672
Willem III van Oranje [1650-1702] naar Engeland: verslaat katholieken en wordt met vrouw Maria Stuart (Mary II) koning en koningin van Engeland

1700 - Rococo

1747
Prins Willem IV stadhouder, Doelistenbeweging: volksopstand

1780 - Romantiek
Turner [1775-1851]
Constable [1776-1837]
Friedrich [1774-1840]
Delacroix [1798-1863]
Goya [1746-1828]

Patriottenbeweging: opstand tegen stadhouderlijkbewind Willem V

1789
Franse revolutie

1789
Idealisme: David [1748-1825]

1795
Eise Eisinga [1744-1828] planetarium
Franse inval in Nederland: Fransen aan de macht (Willem V vlucht naar Engeland; Bataafse Republiek)

1796
Eerste Nationale Vergadering: eerste gekozen parlement

1800
Napoleon Bonaparte [1769-1821]; French emperor conquers Europe

1813
Einde Frans gezag: Van Hogendorp vormt tijdelijk bestuur
Terugkeer Koning Willem I [1772-1843]

1815
battle at Waterloo; european alliance defeat Napoleon of France

1815
De Nederlanden worden samengevoegd tot een koninkrijk

1830
Belgische opstand tegen Nederlandse koning

1831
Tiendaagse Veldtocht Willem I (verlies van België): Frankrijk steunt Belgisch Koning Leopold

1839
Eerste spoorlijn: Amsterdam-Haarlem

1840
Koning Willem II [1792-1849]

1848
Thorbecke schrijft nieuwe grondwet in opdracht van koning Willem II

1848
Prerafaëlieten (Pre-Raphaelite Brotherhood): John Everett Millais [1829-1896], Dante Gabriel Rossetti [1828-1882], William Holman Hunt [1827-1910]

1849
Koning Willem III [1817-1890]

1850 - Industriële revolutie
Realisme: Salon des refusés;, Daumier [1808-1879], Courbet [1819-1877], Corot [1796-1875]

1860
Max Havelaar geschreven door Multatuli: aanklacht tegen wantoestanden in Indië

1863
Wet tot afschaffing slavernij in Suriname door koning Willem III

1860
Manet [1832-1883]: l'art pour l'art

1874
Wet tot afschaffing kinderarbeid: eerste sociale wetgeving
Aletta Jacobs [1854-1929]: vrouwenemancipatie

1875
Impressionisme: Monet [1840-1926], Renoir [1841-1919], Degas [1834-1917], Rodin [1840-1917]

1878
Oscar Wilde [1854-1900]

1885
Post-impressionisme: Cézanne [1839-1906], Gauguin [ 1848-1903], van Gogh [1853-1890]

Literatuur: Tachtigers (estheticisme, kunst om de kunst, individualisme), Willem Kloos [1859-1938], Albert Verwey [1865-1937], Frederik van Eeden [1860-1932], Lodewijk van Deyssel (Karel Joan Lodewijk Alberdingk Thijm) [1864-1952], Herman Gorter [1864-1927]

1900 - Modernisme
Futurisme: Balla [1871-1958], Boccioni [1882-1916]
Cubisme: Pablo Picasso [1881-1973], Juan Gris [1887-1927], Georges Braque [1882-1963], Joseph Fernand Henri Léger [1881-1955]
Constructivisme/Suprematisme: Malevich [1878-1935]

1914
Eerste wereldoorlog [1914-1918]

1914
Expressionisme: "die Brücke": Kirchner [1880-1938], "Blaue Reiter"; Kandinsky [1866-1944], Klee [1879-1940]
Fauvisme: Matisse [1869-1954]
Dadaisme: Cabaret Voltaire, Kurt Schwitters [1887-1948], Marcel Duchamp [1887-1968]
De Stijl: Piet Mondriaan [1872-1944], Theo van Doesburg [1883-1931]
Bauhaus: Walter Gropius [1883-1969], Mies van der Rohe [1886-1969], Josef Albers [1888-1976]

1918
Duitse Keizer Wilhelm [1859-1941] in ballingschap in Doorn (NL), Weimar republiek in Duitsland

1922
Vrouwen kiesrecht ingevoerd

1929
Grote economische depressie

1939
Tweede wereldoorlog [1939-1945]; Nazi-Duitsland, Holocaust/genocides
Adolf Hitler [1889-1945], Winston Churchill, Franklin Delano Roosevelt [1882-1945], Charles de Gaulle [1890-1970]

1940
Surrealisme: Dali [1904-1989], Magritte [1898-1967]

1940
Bezetting door Duitsland
Anne Frank [1929-1945]: Het Achterhuis

1948
Televisie als massamedium

1948
Willem Drees [1886-1988]: eerste kabinet-Drees
Indonesische onafhankelijkheidsoorlog [1945-1949]: politionele acties

1956
Yves Klein [1928-1962]
Abstract Expressionisme: Barnett Newman [1905-1970], Mark Rothko [1903-1970], Jackson Pollock [1912-1956], Willem de Kooning [1904-1997]

1956
Einde koloniaal bewind Nederlands Indië

1962 - Postmodernisme
Popart: Andy Warhol [1928-1987], Jeff Koons [1955-], Gilbert [1943-] & George [1942-]. Performance art
Popmuziek: The Beatles, The Rolling Stones

1962 Fluxus: Wim T. Schippers [1942]

1996
Young British Artists/White cube gallery: Damien Hirst [1965], Tracy Emin [1963], Charles Saatchi [1943]